Nói chuyện với người âm – Tin Công Nghệ

Một bà mẹ trong bộ váy màu tím đang ve vuốt mái tóc và đôi má bầu bĩnh của con gái. Một người chồng không kìm được cảm xúc khi nắm tay người vợ tảo tần của mình. Tuy nhiên, cô bé và người vợ trong 2 bộ phim là không có thật. Họ chỉ xuất hiện dưới hình hài của một avatar ảo với diện mạo và tiếng nói tương tự như khi còn sống. Họ được dựng lại từ những tấm ảnh, video lúc sinh thời.

Nhờ các thiết bị hỗ trợ đặc biệt như thiết bị đeo VR, găng tay, người mẹ và người chồng có cảm giác như đang được chạm vào con gái hay người vợ của mình. 

Với những người đang sống, được gặp gỡ và trò chuyện cùng người thân đã mất là một đặc ân. Tuy nhiên, nó cũng làm dấy lên tranh cãi về câu truyện phục dựng người chết bằng công nghệ. Ngay cả gia đình của cô bé nói trên, bản thân người bố và ba đứa con còn lại cũng không giấu nổi sửng sốt trước cảnh tượng “tái ngộ” chưa từng có giữa mẹ và con gái. 

Công nghệ đi kiếm lời giải cho sự bất tử

Trước đây, người ta nghĩ rằng chỉ có phép thuật mới giúp chúng ta giao tiếp được với người đã khuất. Tuy nhiên, các tiến bộ công nghệ cũng đều có thể hiện thực hóa điều ấy bằng nhiều cách khác nhau.

Trong buổi nói chuyện với báo chí về chuyển đổi số ngày 22/3/2021, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ: “Khát vọng rất lớn của loài người là bất tử. Phiên bản trong đời thực sẽ lưu chuyển sang phiên bản số, dựa theo dữ liệu 70 – 80 năm tạo thành loài người số. Khi giả lập được, sau khi mình không còn nữa, con người phiên bản số vẫn bất tử, trò chuyện được với con cái và người thân… Bằng công nghệ, người ta cũng có thể có thể nói chuyện được với những nhân vật nổi tiếng thế giới như Tào Tháo, Hitler..”. Ông tin rằng Việt Nam sẽ làm được vấn đề này trong tương lai không xa.

Gần đây nhất, Microsoft gây xôn xao khi nộp đơn xin cấp bằng sáng chế “tái sinh” người chết dưới dạng chatbot. Thay vì sử dụng cách thức truyền thống là huấn luyện chatbot bằng dữ liệu của nhiều người, công nghệ của Microsoft muốn tạo ra chatbot từ dữ liệu của 1 người cụ thể.

Hệ thống này sử dụng “dữ liệu cộng đồng” như “hình ảnh, giọng nói, bài viết trên mạng xã hội, lời nhắn điện tử, thư tay” để kết thúc được hồ sơ hoàn chỉnh. Chúng được dùng để làm có hay sửa đổi một chỉ số đặc biệt theo tính cách của từng người. Chỉ số đặc biệt sau đó dùng để làm đào tạo chatbot trò chuyện, tương tác và phát ra âm thanh như người thật. Công nghệ cũng đều có khả năng tạo mô hình 2D/3D của 1 người cụ thể bằng dữ liệu hình ảnh, thông tin, video gắn kèm với họ.

Điểm thú vị trong sáng chế của Microsoft là bỏ ngỏ đối tượng được chọn lựa làm chatbot. Đó cũng đều có thể là người sống hoặc người đã khuất, chẳng hạn bạn bè, họ hàng, người quen, ngôi sao, nhân vật hư cấu, nhân vật lịch sử… Ngoài ra, người tạo ra/đào tạo chatbot cũng có thể có thể phản hồi chatbot, cùng nghĩa với khả năng mọi người xây dựng được một phiên bản kỹ thuật số của bản thân trước lúc “nhắm mắt”.

Không chỉ Microsoft, nhiều hãng khác cũng đã và đang nghiên cứu dự án tương tự. Chẳng hạn, Eterni.me chuyên thiết kế avatar động của mọi người bằng dữ liệu từ giấy tờ mạng xã hội, còn HereAfter AI lại phát triển ứng dụng dùng bản thu thanh để trò chuyện và hồi ức cá tính của người chết. Người dùng phần mềm có thể nói chuyện với những người đã mất và đặt ra câu hỏi dễ dàng để được nghe câu truyện thông qua giọng kể của người ấy. Theo các nhà phát triển, bản kê chờ của họ đã lên tới hàng trăm người, cho thấy tiềm năng không nhỏ.

ETER9, một mạng xã hội của nhà phát triển Bồ Đào Nha Henrique Jorge, lại ghép đôi mỗi người dùng với một đối tác AI để nó học theo hành vi trên mạng. AI cũng có thể đăng được bình luận và nội dung thay mặt họ – ngay khi sau khi họ qua đời. Jorge tự tin rằng chỉ vài ba năm nữa thôi, cháu chắt sẽ nói chuyện được với cụ kị của chúng dù còn chưa xuất hiện cơ hội gặp mặt.

Giải quyết những lo ngại

Cho phép người còn sống tiếp cận dữ liệu của người đã mất để đưa họ trở lại dưới dạng thức ảo là vấn đề chưa được luật pháp tại hầu hết các nước quản lý. Vì vậy, không có luật nào ngăn cản việc tạo nên một avatar hay một chatbot giả lập người chết, cùng nghĩa nó có thể xảy ra mà chưa được sự đồng thuận của người đã khuất. Dữ liệu được dùng cũng có thể có thể vi phạm quyền riêng tư của người khác nếu cho dù là các cuộc trò chuyện của họ với bạn bè, người thân.

Tại Anh, quyết định sẽ khiến gì với dữ liệu của người đã khuất được gọi là mong muốn cá nhân – tựa như như việc chọn chôn cất hay hỏa táng. Nó có thể bị những người thừa kế ghi đè lên và thay đổi. Một số nước châu Âu cho phép người thừa kế thực hành các giải pháp bảo quản dữ liệu như quyền truy cập, xóa hay di chuyển dữ liệu từ nền tảng này sang nền tảng khác.

Edina Harbinja, Giảng viên Luật truyền thông và quyền riêng tư tại Đại học Aston, đặt ra câu hỏi: “Luật bảo quản dữ liệu và các luật khác nên quan tâm tới quyền lợi của gia đình hay của người đã mất? Chúng ta sẽ vạch ra ranh giới giữa sự sống và cái chết, hay giữa tưởng nhớ một người và tái tạo ai đó ở đâu”?

Theo Carl Ohman, thạc sỹ Viện Internet Oxford, các câu hỏi về quyền riêng tư càng trở nên bức thiết khi trong vòng vài thập kỷ tới, dự đoán số lượng tài khoản Facebook của người chết nhiều hơn hết của người sống, bởi đây là “kho lưu giữ rất lớn về hành vi của nhân loại được thu thập trong lịch sử loài người”. 

Song, để cho những dịch vụ kiếm tiền từ kho lữu trữ đây chính là vấn đề. Giải pháp là để ngành công nghiệp hợp tác và tự điều tiết các tiêu chí đạo đức, tương tự các chỉ tiêu mà viện bảo tàng khảo cổ áp dụng. Họ sẽ xem dữ liệu của người đã khuất như thể “hài cốt kỹ thuật số”.

Các cửa hàng cũng đều có thể công khai dữ liệu tổng hợp, ẩn danh của người đã mất để các nhà khoa học nghiên cứu, cung cấp tin tức chi tiết hơn – đặc biệt về các nhân vật lịch sử – sau khi họ qua đời nhiều năm. Việc hồi sinh kỹ thuật số chỉ nên giới hạn với các người đồng ý lúc còn sống.

Tập phim người mẹ hội ngộ con gái đã mất của MBCđã có hơn 20 triệu lượt xem trên YouTube sau một năm công chiếu. Phần lớn khán giả đều thông cảm với bà mẹ và cỗ vũ mô hình này. Suốt buổi phát sóng, người mẹ cùng ngồi để hát, chúc mừng sinh nhật con gái. Trước khi thổi nến, cô bé ước: “Con muốn mẹ của con đừng khóc nữa”.

“Dù chỉ trong chớp mắt, mình đã thực sự hạnh phúc” – bà mẹ viết trên blog.

Du Lam

Nói chuyện với người âm, thực tế ảo, bất tử

Nội dung Nói chuyện với người âm – Tin Công Nghệ được tổng hợp sưu tầm biên tập bởi: napmucmayintannoi.com. Mọi ý kiến vui lòng gửi Liên Hệ cho napmucmayintannoi.com để điều chỉnh. napmucmayintannoi.com tks.